Đó là một quan niệm tuyệt vời, và là một đóng góp quan trọng đối với văn học thế giới. Có lẽ ý tưởng xưa về nền “cộng hòa văn chương” có thể nổi lên lần nữa trong thời đại nơi tất cả đều nhận ra tính nhân bản chung của chúng ta và tìm kiếm cho văn học nghệ thuật một nền tảng đúng hơn, vì sự đồng cảm hơn là hệ tư tưởng.
Nhà thơ & học giả Frederick Turner
Chú Giải về Thơ Tân Hình Thức
-oOo-
Tân Hình Thức Và Câu Chuyện Kể
Khi tôi ngồi uống cà phê ngoài lề
đường và kể lại câu chuyện đã được
kể lại, từ nhiều đời mà đời nào
cũng giống đời nào, mà lời nào cũng
giống lời nào, về người đàn bà và
đàn con nheo nhóc (nơi góc phố được
gọi là chỗ chết, nơi góc phố được
gọi là chỗ sống), kẻ những đường kẻ
bằng than đen; gãy góc, xấu xí như
cái bóng trong tấm hình cũ, như dĩ
nhiên hôm nay ngày mai ngày mốt, như
thế thôi thì thế thôi, biết đâu chừng
nhưng người đàn bà và đàn con nheo
nhóc, vẫn kể lại câu chuyện đã được
kể lại, như người khác đã từng kể
lại, dù chẳng để lại gì ngoài câu
chuyện đã kể, bởi câu chuyện đang tự
kể lại, và không ai, ngay cả người
đàn bà và đàn con nheo nhóc, bước
ra ngoài câu chuyện đã được kể lại.
THƠ VÀ KHÔNG THƠ
____________________
LTG: Tựa đề bài viết “Thơ Và Không Thơ” chỉ là thắc mắc của người đọc từ bao lâu nay, bối rối vì không biết cái hay của thơ nằm ở đâu, ngoài những suy diễn về nội dung và nghĩa chữ. Trong khi, thơ là toàn bộ, kết hợp giữa nội dung và hình thức, như tâm hồn và thể xác. Sự lệch lạc này làm cho thơ mất đi sức mạnh, và xa cách người đọc. Lý do, khi thơ tự do xuất hiện, cái hay của thơ không còn có tính phổ quát, và tùy thuộc quan điểm của từng cá nhân. Sự phát hiện những chức năng não bộ trong sáng tạo, giúp giải đáp vấn đề, và người làm thơ cũng có thể định hướng trong sáng tác của họ, hy vọng thơ và người đọc sẽ không còn ngoảnh mặt lại với nhau. Trong thời đại thông tin, mọi bộ môn nghệ thuật, kỹ năng cao là yếu tố duy nhất để duy trì sự tồn tại, thơ cũng không thể ngoại lệ. Bài viết dài, có một số từ chuyên môn nên hơi khó đọc, xin bạn đọc đọc nhẩn nha từng đề mục.
… Những câu hỏi như “Ai đã giết thơ?”, “Tại sao thơ không có người đọc?”.
Trong cuốn sách nghiên cứu nhan đề “The Master and His Emissary” (Người Thầy và Sứ Thần), McGilchrist mượn câu chuyện về Nietzsche, một bậc thầy tâm linh (não phải), được yêu mến vì sự khôn ngoan và chăm sóc thần dân, đã chỉ định một sứ thần (não trái) thay ông cai quản vương quốc. Vị sứ thần sớm cảm thấy mình mới là người thực sự quyền lực, mặc áo choàng và lật đổ người thầy. Thật không may, vị sứ thần không biết rằng mình đã không biết điều gì. Kết quả là cả bậc thầy, sứ thần, và vương quốc họ phục vụ, đều rơi vào đống đổ nát. Nội dung cuốn sách đề cập tới sự khám phá những chức năng não bộ trong sáng tác nghệ thuật.
Phương pháp thơ
Văn minh Hy lạp với những tên tuổi và thành tựu cho đến bây giờ vẫn thường được nhắc đến. Về thơ, với Homer và hai bản hùng ca Iliad va Odyssey. Triết học với các triết gia Socrates, Plato, Aristotle. Toán học và thiên văn: Thales, Euclid, Archimedes, Pythagoras … Và y khoa với danh y, Hyppocates. Và sản sinh ra phương pháp giáo dục cơ bản, góp phần vào việc phát triển nền văn minh phương Tây. Trở lại với tam khoa, nếu “hùng biện” phát sinh từ những sinh hoạt dân chủ, đưa tới những thể chế dân chủ hiện nay ở phương Tây, thì “văn phạm” và “lý luận” là hai phương pháp chính của giáo dục. Lý luận, vì vậy, là cốt lõi của nền giáo dục, tạo môi trường cho học sinh tranh luận, tìm ra ưu khuyết điểm, đúng sai những kiến thức được truyền thụ. Trong khoa học, giúp khám phá và phát minh, trong triết học là tiến trình tìm kiếm chân lý, hình thành những triết thuyết ở mọi thời đại. Và trong văn học, giúp tưởng tượng, kết hợp các tình tiết để trở thành câu truyện trong kịch, tiểu thuyết, và trong thơ, giúp liên kết những ý tưởng để hình thành tư tưởng. Trong phê bình, lý luận phải dựa trên những bằng chứng cụ thể (văn phạm) mới có thể thuyết phục, phân tích để tìm ra cái hay, cái dở, không chỉ là những suy diễn mông lung, không liên hệ gì tới tác phẩm.
Giáo dục cổ điển
Giáo dục cổ điển từ thời Phục Hưng đến 1880s, bắt đầu chuyển qua giáo dục hiện đại, thường được gọi là giáo dục tiến bộ (progressive education), nhanh hơn vào thập niên 1900s. Giáo dục tiến bộ lấy trẻ em làm trung tâm (child-centered), bắt nguồn từ ý tưởng trong luận thuyết giáo dục của Rousseau, cho rằng trẻ em vốn tốt và đơn giản, chỉ cần để trẻ em phát triển một mình theo tính tốt và bản năng tự nhiên của các em. John Dewey được coi là người khởi xuống phong trào trong quá trình đô thị hoá và công nghiệp hóa nhanh chóng tại Mỹ vào cuối thế kỷ 19. Học sinh được yêu cầu khám phá và đặt câu hỏi về thế giới xung quanh, quá khứ, hiện tại và tương lai, và hiểu biết thế giới với những quan điểm khác nhau. Các kỹ năng học tập và thực hành được tích hợp vào các bối cảnh có ý nghĩa, chịu trách nhiệm không chỉ cho hành động cá nhân, mà còn cho cộng đồng nói chung. Giáo dục nhấn mạnh vào các môn học hữu ích (bao gồm cả nghề nghiệp), “học bằng cách thực hành”, thảo luận nhóm, hơn là giảng dạy hoàn toàn từ sách giáo khoa, chuẩn bị cho học sinh đáp ứng với đời sống xã hội, môi trường đa văn hóa, phát triển các kỹ năng xã hội. Giáo dục tiến bộ phát triển chủ yếu nghiêng về não trái, quan tâm tới khoa học và lý luận để phát triển tâm trí, sản sinh ra lớp người thích cấu trúc, lập kế hoạch, làm việc một mình và giải quyết các vấn đề với logic. Điều ngẫu nhiên, từ khi giáo dục tiến bộ được áp dụng, cũng là thời điểm nổi lên phong trào thơ tự do, một loại thơ thuần lý, ảnh hưởng thế giới phương Tây suốt thế kỷ 20.
- Giai đoạn Văn phạm (Grammar stage):
- Giai đoạn Lý luận (Logical stage):
- Giai đoạn Hùng biện (Rhetoric stage):
Quay trở về nhà
Giáo dục cổ điển từ thời Phục Hưng đến 1880s, bắt đầu chuyển qua giáo dục hiện đại, thường được gọi là giáo dục tiến bộ (progressive education), nhanh hơn vào thập niên 1900s. Giáo dục tiến bộ lấy trẻ em làm trung tâm (child-centered), bắt nguồn từ ý tưởng trong luận thuyết giáo dục của Rousseau, cho rằng trẻ em vốn tốt và đơn giản, chỉ cần để trẻ em phát triển một mình theo tính tốt và bản năng tự nhiên của các em. John Dewey được coi là người khởi xuống phong trào trong quá trình đô thị hoá và công nghiệp hóa nhanh chóng tại Mỹ vào cuối thế kỷ 19. Học sinh được yêu cầu khám phá và đặt câu hỏi về thế giới xung quanh, quá khứ, hiện tại và tương lai, và hiểu biết thế giới với những quan điểm khác nhau. Các kỹ năng học tập và thực hành được tích hợp vào các bối cảnh có ý nghĩa, chịu trách nhiệm không chỉ cho hành động cá nhân, mà còn cho cộng đồng nói chung. Giáo dục nhấn mạnh vào các môn học hữu ích (bao gồm cả nghề nghiệp), “học bằng cách thực hành”, thảo luận nhóm, hơn là giảng dạy hoàn toàn từ sách giáo khoa, chuẩn bị cho học sinh đáp ứng với đời sống xã hội, môi trường đa văn hóa, phát triển các kỹ năng xã hội. Giáo dục tiến bộ phát triển chủ yếu nghiêng về não trái, quan tâm tới khoa học và lý luận để phát triển tâm trí, sản sinh ra lớp người thích cấu trúc, lập kế hoạch, làm việc một mình và giải quyết các vấn đề với logic. Điều ngẫu nhiên, từ khi giáo dục tiến bộ được áp dụng, cũng là thời điểm nổi lên phong trào thơ tự do, một loại thơ thuần lý, ảnh hưởng thế giới phương Tây suốt thế kỷ 20.
1/ Kiến thức:
2/ Hiểu biết:3/ Tác phẩm:
Tân hình thức Việt
Trong thời đại internet, có cơ hội tiếp xúc với mọi nền văn hóa của nhân loại như từ xa xưa chúng ta đã tiếp nhận các nền văn minh Trung Hoa, Ấn Độ, và thơ, cũng đã từng ảnh hưởng thơ Pháp, một thời đã là cái nôi văn hóa phương Tây. Ngày nay, đa văn hóa đang trở thành xu hướng toàn cầu. Những tạp chí thơ, tuyển tập, website đã chuyển dịch thơ từ nhiều ngôn ngữ qua ngữ tiếng Anh, và từ đó, được chuyển dịch qua lại nhiều ngôn ngữ khác. Bởi tiếng Anh đang là ngôn ngữ thông dụng nhất hiện nay trên thế giới. Và thơ tiếng Anh, cũng là dòng thơ ảnh hưởng tới nhiều dòng thơ của nhiều quốc gia. Nhưng với một nền giáo dục không có các giai đoạn như logic và hùng biện thì sao? Chúng ta cần bổ túc thêm bằng phương pháp tự học để thay thế chương trình cao học sáng tác như của thơ Anh, Mỹ. Nếu không tự học (kiến thức) và cuốn vào sinh hoạt viết (lý luận), thì những phát biểu sẽ hàm hồ, vô căn cứ, không thuyết phục được người đọc. Cái đọc (tiếp thu kiến thức) dù có chú tâm đến đâu, cũng không nói lên được sự hiểu biết, vì trong lúc đọc, chúng ta thường lướt qua những chi tiết, và chỉ khi viết xuống mới phát hiện ra. Cái biết, lúc đó mới toàn vẹn, và người đọc mới nhận ra sự thiếu sót và yếu kém của mình. Đó là đối với cá nhân, còn với một bộ môn, cần tới những nhóm thảo luận. Trong lúc thảo luận, chúng ta sẽ lọc ra những chi tiết nào trong lý thuyết chưa hiểu, chưa đầy đủ, cần bổ túc thêm, những chi tiết nào quan trọng hay không cần thiết. Thảo luận làm nẩy sinh những ý tưởng mới, nhận ra những ưu khuyết điểm, giúp loại bỏ những ý tưởng khó hiểu, bất hợp lý, sắp xếp lại để thành tư tưởng trong thơ. Thảo luận cũng cho chúng ta biết cách làm sao kết nối những yếu tố thơ phù hợp với những chức năng não bộ đáp ứng tiêu chuẩn nhịp điệu và ý tưởng trong thơ Tân hình thức Việt.
1/ Tân hình thức có một lý thuyết thơ (Vũ Điệu Không Vần, Tân Hỉnh Thức và Cách Làm Thơ, Thơ và Không Thơ): cung cấp kiến thức và ưu khuyết điểm của nhiều nguồn thơ, tiêu chuẩn thơ, cách làm thơ, những chức năng não bộ, kết hợp với những yếu tố thơ, cân bằng giữa cảm xúc và trí tuệ trong sáng tạo. Nhưng đó cũng mới chỉ là những gợi ý để từ đó, qua những phương tiện tìm kiếm như google, có thể mở rộng thêm kiến thức chuyên môn.
2/ Thơ Tân hình thức Việt là một thể thơ mới, dùng lại các thể 5 chữ, 7 chữ, 8 chữ và lục bát, thêm những yếu tố như vắt dòng, lập lại, tính truyện và ngôn ngữ thông thường. Đó là những yếu tố căn bản, nhưng khi áp dụng vào sáng tác lại không đơn giản. Thơ Tân hình thức Việt có cách làm thơ và và tiêu chuẩn đánh giá một bài thơ hay, nhịp điệu và ý tưởng. Nhịp điệu và ý tưởng là hai chức năng chính trong não bộ phải và trái. Nhịp điệu dùng để chuyên chở cảm xúc và ý tưởng, không đơn giản chỉ lập lại những câu chữ, mà phải kết hợp nhiều yếu tố khác trong thơ như giọng điệu, nội dung … vì khi ý tưởng gắn liền với khả năng sáng tạo thì nhịp điệu cũng vậy.
3/ Diễn đàn thơ Tân hình thức Việt, www.thotanhinhthucviet.com có hiệu quả giống như một wokshop, nếu sử dụng đúng cách.
PITY THE BEAUTIFUL
Pity the beautiful,
the dolls, and the dishes,
the babes with big daddies
granting their wishes.
Pity the pretty boys,
the hunks, and Apollos,
the golden lads whom
success always follows.
The hotties, the knock-outs,
the tens out of ten,
the drop-dead gorgeous,
the great leading men.
Pity the faded,
the bloated, the blowsy,
the paunchy Adonis
whose luck’s gone lousy.
Pity the gods,
no longer divine.
Pity the night
the stars lose their shine.
TỘI NGHIỆP NGƯỜI ĐẸP
Tôi nghiệp người đẹp, những người đàn
bà hấp dẫn, những người đàn bà
thon gọn, những người đàn bà trẻ
với những nhân tình ra vẻ, đang
Ban phát cho họ những ước muốn.
Tôi nghiệp những chàng đẹp trai, những
chàng trai lực lưỡng, và những chàng
trai nam tính, những chàng trai vàng
Mà sự thành công luôn luôn bám theo.
Những người lôi cuốn sự thèm muốn,
những người cám dỗ không cưỡng được,
những người ở hạng thóp, những người
Ngọai hạng, những người đàn ông hàng
đầu hết sẩy. Tội nghiệp kẻ tàn
lụi, kẻ béo phị, kẻ nhếch nhác,
chàng đẹp trai nay đã bụng phệ
Sự may mắn đến nước tồi tệ.
Tội nghiệp những vị thánh không còn
thiêng, tội nghiệp đêm, những vì
sao đánh mất sự chói sáng.
Khế Iêm dịch
Code is Poetry
Thơ tân hình thức việt – ngôn ngữ đời thường
Ba tiểu luận
Vũ Điệu Không Vần, Tân Hình Thức và Cách Làm Thơ, Thơ và Không Thơ ở dạng Ebook, PDF, bạn đọc có thể tìm đọc trong mục “EbooK” nơi các website:
www.thotanhinhthuc.org
www.thotanhinhthucviet.vn
Trong mục “Thảo Luận”, nhà thơ có thể viết những tư duy của mình về thơ Tân hình thức Việt, dựa theo lý thuyết thơ. Nhà thơ cũng có thể thảo luận với nhau về mọi chi tiết trong lý thuyết thơ, điểm nào quan trọng và cần khai triển thêm, điểm nào chưa rõ ràng cần giải thích và bổ sung. Người tham gia cũng có thể post lên những tiểu luận ngắn về tư duy thơ, đưa ra những ý tưởng mới đóng góp cho việc phát triển thơ Tân hình thức Việt.
Cảm ơn bạn đọc thơ Tân hình thức Việt!
