Nguyễn Lê Anh
Rất nhiều bạn đưa ra những khẳng định này nọ. Phần đông mọi người tin theo lập luận không có đỉnh dịch vì “thả con virus ra lại bùng phát tiếp”. Cho dù là các bạn có được may mắn có dăm ba và thậm chí vài chục triệu đô các bạn lập luận vẫn chỉ như một con lật đật. Sở dĩ các bạn có tiền là vì gặp may, không phải có tiền bằng trí tuệ. Các bạn nên gọi trụ trì chùa Ba Vàng là sư tổ kiếm tiền. Các bạn nên im lặng thì hơn.
Trước hết nói về đỉnh dịch. Cần phải có một định nghĩa về đỉnh dịch trước khi nói nó ở đâu. Đỉnh dịch không hẳn là thời điểm có nhiều ca nhiễm nhất trong ngày, nó là cực đại của một đường cong dự báo. Vậy khi chưa có đường cong dự báo mà nói tới đỉnh dịch chỉ là loại lang băm. Vậy có hay không một đường cong dự báo?
Vào thời điểm của đợt dịch đầu tiên, gần như mọi người đều đã quên, khi ấy tất cả đều rất hoang mang, và không một ai nghĩ tới việc dịch sẽ kết thúc. Tôi thì không. Tôi không tin các thông tin trên các phương tiện thông tin đại chúng. Tôi lần tìm những bài báo khoa học. Khi ấy còn có rất ít báo cũng như hầu như trên khắp thế giới chưa có ai được coi là chuyên gia. Tôi bắt đầu từ việc phân tích các dữ liệu của đợt dịch Vũ Hán. Tôi cần phải biết là có hay không dịch ở Vũ Hán. Tôi suy nghĩ mãi và nhận thấy, Trung Quốc phong tỏa toàn bộ Vũ Hán. Vậy cái gì chứng minh là Trung Quốc đang phong tỏa Vũ Hán? Khi ấy tôi đang nghiên cứu về nguồn gốc bụi ở Hà Nội. Tôi chợt nhận ra bụi từ các tỉnh quẩn về Hà Nội rất nhiều. Tiếp theo tôi nhận ra một lượng lớn bụi từ đâu tới và chiếm ở tầng cao. Tôi lặng lẽ theo dõi bụi từ Trung Quốc ngay từ tháng 10 năm 2019. Đứng trước câu hỏi, “Có đúng là Trung Quốc đang phong tỏa Vũ Hán hay không?” tôi lặng lẽ đi kiểm tra tình trạng ô nhiễm ở khu vực này. Tôi giật mình khi thấy một vùng rộng tới 1000km quanh Vũ Hán không có bụi mịn trong nhiều ngày. Vậy đúng là các hoạt động sản xuất đang bị đóng băng. Tôi hiểu là dịch
Corona là có thật. Tôi đi tìm các bài báo. Hầu như không có bài báo nào vào thời điểm Vũ Hán đang có dịch. Tôi tìm được giải mã gen của con Corona, khoảng 30kb. Tôi định đi phân tích cơ chế hoạt động của nó, nhưng khi ước tính thời gian để làm việc này lên tới 2 năm. Thế là tôi quyết định thôi và chuyển sang làm mô hình kiểu như vật lý. Lúc ấy tôi chưa hề biết gì về sự tồn tại của cái gọi là hệ phương trình dịch tễ.
Tôi suy nghĩ cơ thể sẽ phải tự khỏi sau một số ngày. Sau khi cho excell tính thô thì thấy dịch tuy có tăng nhanh nhưng sẽ kết thúc rất nhanh. Vậy là có đỉnh dịch, và không nhất thiết là cả cộng đồng bị lây nhiễm hết. Tôi còn nhớ có những trận cháy rừng mà vẫn có rất nhiều cây không bị cháy, vậy dịch bệnh cũng thế. Tôi lập trình mô phỏng dựa theo phân tích quá trình lây nhiễm theo quan hệ công việc, quan hệ gia đình, và quan hệ ngẫu nhiên. Kết quả là tôi nhận ra đồ thị của nó na ná như đồ thị lây nhiễm của SAR. Tôi cho rằng tính toán chỉ cần đúng 10% là tốt lắm, vậy nên tôi đi tìm công thức ốp vào được dạng đồ thị do máy tính ra. Có một điều nhiều bạn không biết, khoa học không phải là nói ra những câu tù mù. Phần quan trọng nhất của một lý thuyết khoa học là làm thể nào đơn giản hóa được sự phức tạp mà vẫn bảo đảm được độ chính xác cần thiết. Nếu các bạn mô tả dịch bệnh thông qua 100 tham số thì ấy khó có thể coi là khoa học. Tôi mô tả sự lây nhiễm chính xác tới mức 10% mà chỉ cần 2 thông số. Vậy tôi tin là mình đang là người nắm được bản chất của vấn đề. Tôi cần phải tìm 2 tham số dựa trên các dữ liệu thực tế. Chắc chắn không thể có mô hình nào tính ra được đồ thị lây nhiễm, bởi họ cần quá nhiều tham số, và các tham số ấy là do họ phịa ra. Các dữ liệu tự nó không đúng do thời điểm bị nhiễm bệnh không thật sự rõ ràng. Như thế tôi càng tin là các mô hình không phải là của tôi đều vứt đi. Tôi có dạng đường cong và tôi chỉ vệc ốp nó để lấy thông số. Và tôi đã làm được điều ấy. Có điều tôi phải có đủ dữ liệu. Vậy tôi cần bao nhiêu dữ liệu? Do dữ liệu rất không rõ ràng nên tôi phải có một vài tuần dữ liệu. Tôi cũng đã có thể tìm cách giải phương trình dich tễ. Trên thế giới nhiều người đi giải phương trình này. Các bạn thần phục Tây, tôi thì nhổ toẹt vào chúng nó. SIR là sự chi li hóa phương trình Volter về cá. Nó là hệ phương trình có các tham số là hằng số. Có thể dùng phương pháp số để giải phương trình này. Ở Việt Nam cũng có một lô xích xông là tiến sĩ về cái phương trình nhảm ấy. Để giải phương trình này thì chỉ cần thay đạo hàm bằng sai phân từ hiện tại tới quá khứ. Tuy nhiên như thế thì sai số tích lũy sẽ lớn. Người ta thay đạo hàm bằng sai phân nhưng lấy từ tương lai trở lại. Vậy là phải giải hệ phương trình tuyến tính ma trận thưa. Muốn đạt được độ chính xác cao hơn người ta phải dùng công thức xấp xỉ đạo hàm tốt hơn. Nói như vậy để bạn nào thích thì tự mà làm chứ đừng bấm bấm mấy cái trình có sẵn. Cũng nói qua như thế để các loại giáo sư tiến sĩ mà có đọc đến đây thì cũng biết mà sợ. Tuy nhiên, việc giải được hệ phương trình SIR chính xác chỉ là một trò vui toán học, thực tế cần cái khác. Chúng ta muốn biết dịch thực sự sẽ thế nào? Như tôi đã nói tôi cảm thấy họ đường con 2 tham số của tôi là đủ tốt, vậy tôi cho là nó phải là nghiệm của SIR. Tuy nhiên SIR thì không có lời giải giải tích đơn giản, vậy thì làm thế nào? Tôi nhận thấy bọn Tây đúng là lợn, bởi chúng tự đặt ra một cái phương trình SIR vớ vẩn để làm khổ chúng. Vấn đề là ở chỗ muốn SIR nhận cái họ hàm của tôi là nghiệm thì cần 2 yếu tố. Yếu tố thứ nhất các hệ số của SIR không phải là hằng số. Cái này thì chả sao, miễn nó gần như là hằng số là ổn. Yếu tố thứ hai là lời giải chỉ cần gần với họ nghiệm của tôi là được. Vậy là là ổn. Họ hàm của tôi chỉ cần 2 tham số nhưng lại là nghiệm gần đúng của SIR. Vậy là hơn đứt Tây, chả cần phải lằng nhằng. Tôi còn cần phải đưa ra lý giải vì sao lại chỉ cần 2 tham số. Tôi suy nghĩ mãi và phát hiện ra một điều, tôi cần phải biết thực trạng của bệnh dịch trong tương lai thực chứ không phải là mô hình giả định. Rõ ràng là dịch phụ thuộc nhiều vào các sự kiện và các phản ứng của chính quyền. Phản ứng của chính quyền thì tôi chưa thể biết. Tôi cũng chưa thể biết cái dân Việt Nam này họ nghĩ ra những trò ma mãnh gì. Tuy nhiên tôi chợt nhận ra là con người chỉ có thể làm chủ khi anh ta còn chưa bị đe dọa trước cái chết. Đứng trước nỗi sợ hãi của cái chết ai cũng như ai, phải tuân thủ theo các quy luật nhất định nào đấy. Tôi gọi nó là văn hóa. Văn hóa là các nguyên lý định hướng tư duy của một cộng đồng dân cư. Chức năng lớn nhất của văn hóa là duy trì sự tồn tại. Vậy là tôi chạm vào mô hình văn hóa. Ở đây là văn hóa giao tiếp. Văn hóa thì thay đổi rất ít, ngay cả hệ thống lãnh đạo cũng xuất hiện trên nền văn hóa dân tộc, vậy thì tôi không cần phải biết chính quyền sẽ ra các sắc lệnh gì, tôi chỉ cần có một mô hình về sự lây nhiễm. Tôi cho rằng có một khoảng dãn cách xã hội mà theo đó nếu lớn hơn thì nền kinh tế sẽ suy sụp, và nếu nhỏ hơn thì dịch bệnh sẽ bùng phát. Rõ ràng là một khi khoảng giãn cách ở một khu vực nào đó mà nhỏ thì dịch bùng phát. Khi ấy chính quyền phải tìm cách làm cho khoảng giãn cách lớn thêm ra. Tôi lập mô hình game với sự tấn công làm giảm độ giãn cách và thời gian phản ứng để làm cho nó quay trở lại độ giãn cách ban đầu. Với độ giãn cách này thì xác suất lây nhiễm không bù lại được với xác suất virus bị chết do kháng thể của người sinh ra. Dịch vì thế phải hết. Vậy là tôi đi đến mô hình game, giống như bóng đá và nhận thấy dạng hàm của tôi mô tả đủ tốt trận đấu.
Như thế các bạn có trình độ lùn đừng nghĩ là mọi thứ được tự do. Bất luận cái gì có trong thực tế cũng chịu sự ràng buộc nhất định. Và cũng chính vì vậy mà đường cong phản ánh được sự diễn biến thực của dịch.
Ghi chú – Định lý Nguyễn Lê Anh – Hàm phân bổ số ca nhiễm mới từng ngày và số bệnh nhân đang nhiễm xấp xỉ – xin xem trên Ebook – bài được sự cho phép của tác giả.
