– Thưa nhà thơ Trần Nhuận Minh, ông có thể “tiết lộ” một chút với độc giả về những sáng tạo văn chương của ông trong thời gian qua được không?
+ Sau khi xuất bản và phát hành tập thơ “Bạn có biết gửi nó cho ai không?” Năm 2018, tôi nghĩ mình nên dừng xuất bản tác phẩm của mình nếu thơ tôi không mang lại điều gì mới mẻ cho độc giả. Cùng năm đó, Đài Loan đã xuất bản và phát hành Tuyển tập thơ “Vượt qua thế giới” của tôi, Bài học mang tên tập phim là bài học cuối cùng của tập phim “Sao chép sonat hoang dã”, Giải thưởng Hội Nhà văn năm 2003, Giải thưởng Nhà nước năm 2007. Sau đó, tập thơ này được đưa vào giảng dạy và học tập tại Khoa Việt Nam học, Đại học Đài Loan. Tôi được bạn tôi mời đến 15 ngày, tham dự các buổi hội thảo về thơ của tôi và giao lưu với nhiều trí thức lớn và độc giả ưu tú.
Điều đó đã khích lệ tôi rất nhiều và tôi lại cầm bút lên. Dường như đây là thời kỳ trưởng thành nhất trong thơ tôi và năm 2023 là năm tôi có nhiều niềm vui nhất. Thơ được viết và đăng trên nhiều báo, tạp chí, sau đó được dịch và xuất bản ở nước ngoài. Năm 2023, chưa kể tôi được Giải thưởng Đào Tấn về Nghiên cứu Bảo tồn và Phát huy Văn hóa Dân tộc, cho 3 cuốn sách nghiên cứu khoa học về văn hóa, lịch sử, chỉ có thơ và tuyển tập thơ. “Thức giấc” của tôi (bài hát chủ đề là bài hát mở đầu “Bản sonata hoang dã”), Hội đồng Dịch thuật Châu Âu đã chọn lọc và dịch sang tiếng Anh, sau đó đồng thời dịch và xuất bản bằng tiếng Pháp (đây là tập thơ thứ hai, sau tập thơ đầu tiên gồm 107 bài thơ tiếng Pháp in tại Paris năm 2020), tiếng Đức và tiếng Tây Ban Nha. Cả bốn tập đều được trưng bày tại Hội chợ Xuất bản Quốc tế ở Frankfurt, Liên bang Đức, tháng 10 năm 2023.
Nhờ đó mà thơ tôi được biết đến rộng rãi ở nhiều nước. Vài tháng sau, 6 quốc gia khác nhau đã dịch và xuất bản thơ của tôi, trong đó có Ireland, quê hương thứ 20 của thơ tôi ở nước ngoài.. Với đà đó, năm 2023 tôi cũng sẽ xuất bản 2 tập thơ trong nước: “Bước đi trên quê hương của Goth” Và “Con con người và thế giới”. Tôi cũng đã biên soạn tập thơ thứ 37 của mình “Tại sao bạn đi một mình” sẽ được xuất bản và phát hành vào quý I năm 2024, năm tôi tròn 80 tuổi.
  |
|
  |
|
| Bốn tập thơ của nhà thơ Trần Nhuận Minh xuất bản tại Canada, sẽ được phát hành trên toàn cầu vào năm 2023, qua các bản dịch tiếng Anh, tiếng Pháp, tiếng Đức và tiếng Tây Ban Nha. Ảnh do nhà thơ cung cấp. | |
– Ông từng chia sẻ ông lấy cảm hứng sáng tác từ những cú sốc lớn của thời đại. Những sáng tác gần đây của ông kể từ “Nhà thơ và những bông hoa”, “Phiên bản Xô viết hoang tàn” và “45 bài hát Đàn Bầu của người vô danh”… chúng đã đi về hướng nào khi ông đã đi đến hồi kết? Sự khác biệt giữa “thực” và “ảo” trong các sáng tác vừa nêu là gì?
+ Mỗi chúng ta đều có thể sống đến 100 tuổi. Nhưng chỉ trong 85 năm qua, từ năm 1939, khi Thế chiến thứ hai bùng nổ, đến nay, thế giới đã có nhiều thay đổi mạnh mẽ không kém 1.000 năm trước đó cộng lại. Những thay đổi đó có tác động sâu sắc đến số phận của mọi người trên toàn cầu.
Trong bài phát biểu đọc tại Liên hoan thơ châu Á – Thái Bình Dương năm 2012, tôi đã nói: “Nhà thơ phải nói lên lương tâm của mình, từ đó, từ khối nhân loại chung nhất, viết về Con Người, vì Con Người và vì Con Người”. Tôi đã đi theo hướng đó, trong tất cả 62 tác phẩm đã xuất bản của tôi trong và ngoài nước, riêng có 36 tập thơ, tập thơ thứ 36 này sẽ được xuất bản vào năm 2023 tại Hoa Kỳ. Đây là sự “thức tỉnh” của chủ nghĩa nhân văn ở Mỹ. thế kỷ 20, 21 mà tôi cảm nhận, tạo điều kiện thuận lợi nhất để thơ tôi tiếp tục đi đến tận cùng cái thực và cái ảo trong sáng tác nghệ thuật thơ ông.
– Giữa cái cũ và cái mới, giữa việc duy trì phương pháp truyền thống và tiếp cận công nghệ thông tin hiện đại ngày nay, nó có ảnh hưởng gì đến nhận thức của ông về thơ không? Ông có thấy mình cần đổi mới cả về con người cũng như sáng tạo văn chương?
+ Thơ tôi phải tiếp tục đổi mới, cho phù hợp hơn với thực tế của một đất nước đang phát triển. Tôi đã nói nhiều lần: Đổi mới từ năm 1986 là một cuộc Cách mạng vĩ đại, vì nó giải phóng dân tộc, sau Cách mạng Tháng Tám năm 1945 giải phóng đất nước. Nếu không có cuộc cách mạng khai sáng đó thì sẽ không có thơ ca như ngày nay. Sự tồn tại của thơ luôn song hành với sự đổi mới của thơ, để thơ không bị lỗi thời với thời đại, để thơ có thể đồng hành cùng nhân dân.
Tôi cũng đã nhiều lần nói: Nếu thơ không xuất phát từ truyền thống văn hóa của dân tộc thì mọi đổi mới cuối cùng cũng sẽ thất bại. Tôi nhớ đến bài thơ của Nguyễn Đình Thi: “Tiếng đất rì rào trong đêm/ Chuyện xưa vang vọng kể”… Và cứ thế, cội nguồn của tổ tiên chúng ta vẫn tiếp nối, trường tồn, có khi tối, có khi sáng nhưng không bao giờ gián đoạn, ngày càng phát triển ngày càng cao hơn, tạo mọi điều kiện tốt nhất để giữ bản lĩnh và bản sắc của chúng ta, để chúng ta có thể hòa nhập với thế giới.
– Ông là tác giả có thơ và tiểu luận được dịch ra nhiều thứ tiếng nước ngoài và xuất bản trên toàn cầu. Đây chắc hẳn là điều mà tác giả nào cũng rất tự hào, nhưng bạn nghĩ lý do gì khiến tác phẩm được dịch rộng rãi như vậy?
+ Về văn xuôi, tuyển tập truyện vừa “Trước mùa mưa” Tôi viết ở mỏ Cốc Sáu, về mỏ Cốc Sáu năm 1977. Sau khi đoạt giải nhất tại Giải Văn học Thiếu nhi Quốc tế (1979), năm sau tôi được chọn nhận giải A văn học thiếu nhi của Nhà xuất bản Kim. Đồng và Hội Nhà văn Việt Nam. Chính nhà văn Tô Hoài đã đánh giá và trực tiếp trao giải cho tôi. Sau đó, tác phẩm được dịch ra 7 thứ tiếng, xuất bản ở 7 quốc gia và được đưa vào sách giáo khoa phổ thông lớp 3, lớp 4 trong hơn 20 năm.
Tiếp theo là tiểu thuyết “Hòn đảo ở phía chân trời” của tôi, đề xuất từ vùng biển thực tế của đảo Cô Tô và Vân Đồn, Vừa đoạt giải Nhì tiểu thuyết về biên giới, hải đảo (1975-2020) của Hội Nhà văn Việt Nam và được đưa vào sách giáo khoa lớp 5 hơn 20 năm. Về thơ, đã được dịch ra 16 thứ tiếng ở 20 quốc gia, nguyên bản chủ yếu lấy từ 2 tập đạt Giải thưởng Nhà nước năm 2007: “Nhà thơ và những bông hoa” Và “Bản tình ca hoang dã”.
Như vậy, việc dịch thuật và đánh giá ở nước ngoài và trong nước là giống nhau, không có sự khác biệt. Tuy nhiên, bạn có để ý không, tại sao nhiều tập phim nhận được Giải thưởng Nhà nước nhưng lại không được phổ biến rộng rãi? Giáo sư Tường Vi Vân, người dịch và giới thiệu thơ của tôi ở Đài Loan, cho biết: “Thơ Trần Nhuận Minh không có biên giới. Vấn đề trong thơ Trần Nhuận Minh cũng là vấn đề chung ở nhiều nước. Vì thế, nước nào dịch thơ Trần Nhuận Minh cũng là vấn đề chung”. thơ sẽ dễ dàng được chấp nhận.” Tôi nghĩ đó cũng là câu trả lời.
– Vẫn là truyện dịch, hơn nữa là dịch thơ. Chúng tôi biết bạn là người rất cẩn thận và cẩn thận trong lời nói, vậy có bao giờ bạn thắc mắc giữa bản dịch và bản tiếng Việt có sự khác biệt gì không? Không? Phong cách thơ Việt của tác giả có đúng không?
+ Đa phần, tôi chỉ biết bản dịch sau khi sách đã được xuất bản. Một điều khiến tôi yên tâm là những bản dịch đó được dịch sang các ngôn ngữ khác và được chấp nhận và hoan nghênh ở ngôn ngữ tiếp theo. Điều đó có nghĩa là bản dịch đã thành công. Tôi không biết một từ nước ngoài nào và tôi chỉ gặp 3 trong số hơn 20 dịch giả nước ngoài đã dịch thơ của tôi. Nói chuyện với họ, họ muốn tôi viết hay hơn về con người. Chỉ cần có người thì thơ ta vẫn tồn tại. Nếu người ta yêu thì thơ ta sẽ trường tồn. Họ đã nói với tôi như vậy.
– Khi các nhà báo, nhà thơ, dịch giả nước ngoài phỏng vấn ông, ông thấy họ quan tâm nhất đến điều gì ở các tác giả văn học Việt Nam?
+ Năm 2023, phóng viên của 4 tạp chí lớn sẽ phỏng vấn tôi. Ở Nga là tạp chí “Nhân đạo”, ở Tây Ban Nha là tạp chí “The Café Riview”, ở Hy Lạp là tạp chí “Polis”, ở Hoa Kỳ là tạp chí “Prodigy”. Tôi thấy rõ điều họ quan tâm nhất: văn học Việt Nam cần quan tâm nhiều hơn đến những vấn đề có ý nghĩa đối với toàn nhân loại. Mang ý nghĩa “từ chân trời của một người”, tác phẩm phải vươn tới “chân trời của mọi người”, như nhà thơ vĩ đại người Pháp A. Muitse đã nói ở thế kỷ trước.
– Được biết, ông cùng em trai là nhà thơ Trần Đăng Khoa đã cải tạo ngôi nhà cũ của gia đình ở làng Diễn Trí (nay là thôn Trúc Trì, xã Quốc Tuân, huyện Nam Sách, tỉnh Hải Dương) thành một không gian. Những món quà lưu niệm gắn liền với tác phẩm văn học của hai anh em…
+ Tôi làm theo lời dạy của thầy tôi, nhà thơ Huy Cận, khi còn là Thứ trưởng Bộ Văn hóa. Khoa thân với Xuân Diệu hơn, còn tôi thân với Huy Cận hơn. Đó dường như là một sự lựa chọn tự nhiên. Tôi đi cùng Huy Cận mấy lần, đáng nhớ nhất là khoảng thời gian khoảng 10 ngày, hai thầy trò ở chung một phòng ở Hà Tĩnh, quê hương của anh Nguyễn Du, cũng là quê hương của anh.
Ông khuyên tôi rất kỹ nên ghi nhớ, sưu tầm, gìn giữ và khôi phục những giá trị đặc sắc của hai anh em. Dường như không có gia đình nào có cả hai anh em đều làm thơ thành công như vậy. Ở Anh có một trường hợp như vậy: chị em nhà Bronti. Thơ ông đã xuất bản có những câu thơ: “Hạnh Nhuận Minh, vui Đăng Khoa/ Hai nhà thơ cùng một nhà, hiếm có làm sao”. Ông cho rằng thơ Khoa rất độc đáo về ý nghĩa thiên nhiên, còn thơ Minh rất sâu sắc về “số phận con người”. Ông còn khuyên tôi phá căn nhà 5 gian mái ngói và xây lại 3 ngôi nhà tranh nhỏ, tường trát bùn ao, mái tranh, có chiếc thúng đan bằng tre mà tôi có thể nhấc bằng một tay. vào nhà như lần đầu Xuân Diệu và Huy Cận về thăm nhà, khi Khoa mới 8 tuổi…
Anh ấy đến nhà tôi nhiều lần và mỗi lần gặp nhau anh ấy đều hỏi tôi mọi việc thế nào. Tôi chỉ đồng ý để nó đi, nghĩ rằng có lẽ nó không cần thiết. Sau đó anh ta chết. Tôi cứ nghĩ về nó. Tranh thủ ý kiến của bạn bè ở Bảo tàng tỉnh Hải Dương, tôi nghĩ đã đến lúc mình phải làm theo lời khuyên của thầy. Tôi đã lưu giữ một số sách đã xuất bản, đặc biệt là ấn bản đầu tiên, bản thảo, thư từ và hiện vật. Đặc biệt, có những thư từ trao đổi giữa một số lãnh đạo cấp cao, nhà thơ, nhân vật văn hóa lớn trong và ngoài nước với Khoa thời thơ ấu…
Tôi cũng trồng lại cây dừa, cây trầu, đồng thời xây lại căn bếp theo kích thước ban đầu trên nền đất cũ. Còn chuồng lợn “góc sân trời” của ông Khoa năm 1966, tôi quyết định giữ nguyên dù vấp phải sự phản đối của con cháu trong gia đình, vì bên cạnh là ngôi nhà mới xây cho anh chị em. Con cháu, bạn bè văn chương gần xa cùng về đoàn tụ. Sau khi công trình hoàn thành, một số nhà thơ, nhà báo, giáo viên và học sinh đã đến thăm và bày tỏ sự cảm thông…
– Nhân dịp xuân mới, ông có điều gì muốn chia sẻ với các nhà văn nói riêng và độc giả nói chung không?
+ Cuộc sống luôn có những điều làm ta bận tâm. Nhưng những điều tốt đẹp là rất phổ biến. Xung quanh chúng ta vẫn còn rất nhiều người tốt. Tuy nhiên, đôi khi có những sự việc mà lẽ thường cần phải lên tiếng thì nhiều người tốt lại im lặng. Nhưng họ hiểu mọi thứ. Hãy tự tin, bình tĩnh và đừng nản lòng. Hãy sống vì người tốt. Hãy viết vì tương lai cao đẹp của đất nước. Thời gian sẽ đứng về phía chúng ta!
– Xin chúc nhà thơ năm mới sức khỏe dồi dào và cảm ơn anh đã phỏng vấn!
