Hình ảnh: Nguyễn Văn Thương.
1.
Sau này, khi người ta lười đọc sách, mỗi khi cầm một cuốn sách dày vài trăm trang lên, họ lật nhanh, lướt qua nhanh rồi lại nhẹ nhàng… đặt lên giá sách, với những nhà văn nổi tiếng. có tầm cỡ cao như những ngôi sao sáng. Đỉnh trời cũng bị đối xử như vậy sao? Điều đó là có thể. Chúng ta đang sống trong thời kỳ rất kỳ lạ. Hành động “đọc sách” gần như đã được thay thế bằng “lướt sóng”? Lời nói trôi qua rất nhanh dưới mắt nhưng không còn chăm chú với mọi suy ngẫm nữa.
Nếu vậy thì nghề viết văn chẳng phải đáng buồn đến thế sao? Vâng, hãy nói như vậy. Tuyệt đối. Chắc chắn. Sống trong thế giới đầy biến động này, có thể tôi không còn đọc những kiệt tác nữa, nhưng chắc chắn tôi sẽ luôn nhớ đến một bài đồng dao mà tôi đã nghe khi còn nhỏ.
Tại sao vậy?
2.
Rằng đến một lúc nào đó con người sẽ “già đi”, tức là cuộc sống của họ sẽ hao mòn theo thời gian. Thời gian đã trở nên trôi chảy. Ngày như mọi ngày. Chẳng còn gì đáng mong chờ nữa. Ngày nào không phải như vậy? Vẫn nắng. Chiều buông xuống. Chu kỳ 24 giờ chỉ là sự lặp lại. Chẳng có gì vui cả. Không có gì buồn. Chấp nhận mỗi ngày như một điều tất nhiên. Không có gì cũ. Không có gì mới. Tuy nhiên, trong chuỗi thời gian đó, có những lúc cũng là ngày và đêm nhưng tâm trạng của mỗi người lại rất khác nhau.
Đó là ngày gì? Chỉ có thể vào dịp Tết.
Tôi còn nhớ rõ giọng nói hờn dỗi, hờn dỗi của con gái nhân dịp đón ông Tào về trời: “Con mong Tết quá bố ạ”. Nó ngụ ý rằng những ngày này mọi người đều tất bật mua sắm Tết, thời tiết se lạnh, cây cối cỏ lá… sao thời gian trôi qua chậm nhỉ? Tôi ước những ngày này trôi qua nhanh hơn, vì sự phấn khích đang tràn ngập trong lòng tôi. Mong chờ Tết. Tâm trạng của một đứa trẻ, và chỉ có trẻ con mới có được giấc mơ thuần khiết này? Không. Ngay cả người lớn cũng vậy. Cũng hy vọng. Cũng đang chờ đợi. Cũng đang chờ đợi.
Chính vì thế, tôi nghĩ, chỉ có dịp Tết họ mới có thể sống lại những kỷ niệm tuổi thơ. Tuổi thơ đã phai nhạt theo năm tháng, chỉ có Tết cũng đủ rũ đi bụi bặm để khi ngoảnh lại nhìn lại thấy mình hồi năm, mười tuổi… Điều họ thấy rõ nhất vẫn là khi về quê ăn Tết. Trở về ngôi nhà nơi ngày xưa chúng tôi đón Tết cùng bố mẹ, anh chị em trong một nhà. Và khi đi qua “biên giới mười sáu bông hoa”, tôi đã thấy và cảm nhận:
Về Tết quê hương gặp lại tuổi thơ
Nhìn thấy cái tôi bé nhỏ đứng đó chờ đợi
Mẹ đi chợ về – mùa xuân trong lành
Cúc vạn thọ tròn tròn
Càng lớn tuổi, càng trưởng thành, càng trải nghiệm, người ta càng hiểu câu “mẹ đi chợ về”. Ôi con ơi, sao con lại hồi hộp chờ đợi giây phút chờ đợi ấy đến vậy? Mẹ đi chợ về có quà, không có gì ghê gớm, chỉ là một miếng bánh thôi nhưng mẹ rất thích. Khoảnh khắc em thích nhất là khi mẹ ôm em nghe mẹ nói điều gì đó, có thể là một câu mắng, một câu an ủi, một câu nói đùa… Lần nào cũng vậy nhưng em vẫn thích. Ngày thường là thế, chưa kể ngày Tết. Kỷ niệm chỉ vậy thôi nhưng rồi lại như những đợt sóng vang dội. Dù ngày thường tôi vẫn nhớ tất cả những điều này, chỉ là khoảnh khắc thoáng qua, nhưng Tết thì khác. Nó khác biệt như thế nào? Điều khác biệt là trong không khí đoàn tụ đầu năm là khi: Trở lại và gặp lại bạn khi bạn mười tuổi/ Áo mới thơm mùi nắng.
Tôi cảm thấy mình như một đứa trẻ mười tuổi trong thân xác già nua. Càng thấy ý nghĩa của gia đình thiêng liêng biết nhường nào. Qua buổi gặp mặt đầu năm của các thành viên trong gia đình, có người giờ đã có con, thậm chí có cả con dâu, mọi người đều chia sẻ tâm tư, đồng cảm hơn với những câu cha mẹ đã dạy họ suốt cuộc đời: ““Nếu em ngã, anh sẽ đỡ em dậy”, “Xương cốt là thịt, tình sâu đậm”. “Anh em như tay chân gãy/Rách và bảo vệ, dù tốt hay xấu.”
Cha mẹ mất đi thì tình cảm anh em càng gần gũi hay xa cách? Tôi nghĩ mỗi người sẽ có một câu trả lời chung khi tất cả các thành viên đều có mặt thắp hương cho cha mẹ ở bàn thờ tổ tiên. Những nén hương đậm đà và thơm ngát, mang theo bao lời cầu nguyện của con cháu. Lúc đó tôi mới thấy ý nghĩa của câu: “Cây có gốc mà nở cành xanh/ Nước có nguồn thì có sông rộng và sâu/ Người từ đâu đến/ Trước có tổ tiên rồi mới có mình”. Ngày thường cũng nhớ điều này, sao phải đợi Tết, ngày Nhật? Đúng rồi. Nhưng bản thân Tết đã có một ý nghĩa rất đặc biệt nên những gì diễn ra trong ngày ấy lại càng sâu sắc hơn.
Tại sao? Trong tập sách Văn hóa Việt Nam là sự khám phá và chiêm nghiệm (Nxb Văn hóa các dân tộc – 2000), sử gia Trần Quốc Vượng giải thích cặn kẽ: “Tết là âm dân gian của chữ ‘Tiết’ theo lối dân gian của từ Hán Việt ‘Tiết’. Có rất nhiều ví dụ về cách ‘đọc này’ bài thơ’, chẳng hạn như bien – side, quan – lang (bảng liang), phinh – buồm, lau – buông, liet – lat (bêt), viet – vượt qua, vien – vườn, v.v. ‘Tiết’ trong tiếng Trung có nghĩa là : tiết, tiết, đốt, ví dụ ‘tiết tre’ (tre tiết, tiết tre, tiết tiết tre) – giống như bài thơ viết trên tranh dân gian về cây tre (Người rời trần gian lần đầu có tiết mục ) – chưa ra khỏi lòng đất thì đã có “cháy” hàm ý tinh thần, máu huyết (nho gió).
“Trên dòng thời gian liên tục của một năm theo lịch truyền thống, người ta chia ra nhiều “giai đoạn” sinh hoạt văn hóa, nghi lễ đan xen với sinh hoạt thế tục đời thường” (tr.323). Và, ông nhấn mạnh: “Thật ra, Tết được gọi là Tết. Nếu gọi đầy đủ thì người ta nói là Tết Ca hoặc gọi theo ‘nghĩa đen’ (tiếng Hán-Việt) – từ lâu đã quen thuộc. đối với người dân là Tết Nguyên Đán, Tết Nguyên Đán là ngày đầu tiên, Đan là buổi sáng, theo nghĩa “Tết Nguyên đán” là buổi sáng đầu tiên của ngày mùng một tháng giêng năm mới, do đó, Tết Nguyên Đán là Tết đầu tiên” (tr.322).
Ngày đầu tiên của năm mới thiêng liêng biết bao? Con người thời đó dù ở độ tuổi nào cũng gặp lại tuổi thơ vì đang nhớ đến cha mẹ. Và còn đến dự cùng con cháu trong lễ “đón ông bà”. Ôi, ngày Tết ấy, tôi còn có bố, có mẹ. Chỉ nghĩ đến đó, biết bao kỷ niệm xưa lại ùa về ấm áp trong nỗi nhớ, khiến tôi càng cảm nhận rõ hơn tình cảm gắn bó giữa anh em trong một gia đình. : “Về quê ăn Tết, gặp lại ngày xưa/ Đầu mùa đầy anh em/ Mạnh mẽ trong nhau trong từng giọt máu/ Sống một cuộc đời bất chấp nắng và mưa.”
3.
Đối với tôi, như tôi đã nói, có thể tôi không còn đọc lại những kiệt tác văn học nữa, thậm chí có thể quên theo thời gian, nhưng nhất định có một vần điệu không thể quên được. Luôn luôn ghi nhớ. Như nhớ lại tiếng lòng êm đềm ngày xưa, khi còn có cha mẹ, năm tuổi tôi đã nghe và nhớ. Và bây giờ mỗi dịp Tết tôi đều đọc cho con gái nghe để vui lên với niềm vui trẻ thơ: “Xúc xắc đã xúc xắc, năm mới đến năm đợt.”
Nhịp độ bận rộn. Vui mừng. Và đây cũng là mong muốn của mỗi gia đình, mỗi người khi xuân về, Tết đến: “Bước lên giường cao, thấy đôi rồng đang ấp/Bước xuống giường thấp, thấy đôi rồng chầu/Lùi lại, thấy nhà ngói/Voi còn trói, ngựa còn nằm tài sản của ông/ Ông sống đến trăm tuổi, cộng thêm năm năm lẻ/ Vợ ông sinh con ngoan…”.
Thế hệ cha mẹ tôi đến với tôi, và sau này con cái tôi cũng hướng về những điều tốt đẹp này.
