THỜI TRANG VÀ HIỆN ĐẠI

Cho Marie-Jo

---

Trang phục cho chúng ta thông tin về người mặc. Suy diễn vô cùng phức tạp là điều mà thời trang quan tâm đến. Bên ngoài thời trang, dấu hiệu vô cùng đơn giản. Chúng ta thử vẽ một bức tranh về đó xem sao.

Trước tiên, quần áo là một biểu lộ cho nguồn gốc địa lý: sari của Hindu, boubou của Phi Châu. Y phục bình thường, không có giá trị như là dấu hiệu bên trong vùng mà nó được mặc, lại khoác lấy một giá trị như thế khi ta du hành. Điều này rất tiện vì trong mọi dịp, ngoại trừ những lúc tiệc tùng, ta mặc quần áo khác nhau để không thu hút sự chú ý về mình. Điểm này cũng đúng y vậy với cổ trang tỉnh lẻ.

Vài ba nghề nào đó có quần áo làm việc của nó: tạp dề của thợ sửa giày; quần yếm của thợ máy. Đây là những dấu hiệu thường được mặc, dấu hiệu “cửa tiệm” có thể được hệ thống hóa một cách nghiêm khắc bởi cái thân xác đã chấp nhận chúng: chức năng đồng phục hay ngược lại – những thứ được mặc bởi y tá; những thứ được mặc bởi tiếp viên hàng không của các hãng máy bay khác nhau.

Những đánh dấu mà mục đích của chúng là cho phép người mặc được nhận ra từ ngoài, chúng còn có thể dùng để mang lại thông tin về tổ chức này: đồng phục quân đội hay nhà thờ.

Khi xã hội là một tập thể có tôn ti mạnh mẽ, các đẳng cấp khác nhau có thể lộ ra của nó giúp ích cho tất cả mọi người: khác biệt về giai cấp hay đẳng cấp (tài sản) như đã biết trong các thể chế cổ điển, khác biệt giữa vai vế trong giới quý tộc.

Quần áo cũng biểu lộ sự khác nhau trong trạng thái: đàn ông và đàn bà, trẻ em, người lớn, ông bà lão. Ở vài nơi, không xưa lắm, có một ghi dấu riêng biệt dành cho đàn bà có chồng hay góa phụ. Ở thời đại bây giờ của chúng ta, áo trắng dài với mạng che mặt là vết tích cuối cùng của thăng cấp qua y phục, đi từ tình trang này qua tình trạng khác (độc thân thành người vợ – chú thích nd). Tang chế cũng vậy.

Sau cùng, trong mỗi xã hội mà thời gian được chia ra rõ ràng, trần tục và thiêng liêng, ngày trong tuần và ngày lễ, sự phân chia này được tuyên bố bằng quần áo. Khi còn bé, tôi có một bộ đồ dành cho Chủ nhật và bộ kia cho “ngày thường”.

Sự rõ ràng của ý nghĩa quần áo này, mà tôi sẽ gọi là “cấp tiến”, được đảm bảo bởi những phê chuẩn mạnh mẽ. Nếu thường dân mặc đồng phục mà họ không được phép mặc, không những chỉ trông họ buồn cười, mà còn bị trừng phạt nữa. Mặc thử một bộ đồng phục dành riêng cho số người nào đó chỉ có thể được làm trong trường hợp đặc biệt, suốt buổi lễ hội kiểu riêng biệt nào đó biểu trưng cho việc thử nghiệm những dấu hiệu này. Những tình huống này có thể được chỉ định bằng từ chung chung “lễ hội,” mà trong lúc đó, quần áo được mặc như một loạ i trang phục cầu kỳ. Chỉ trong những trường hợp như thế mà vi phạm luật cấm biến thành giải trí; nó có thể vẫn được như thế ở lúc khác bằng cách nhắc đến những dịp này (những buổi khiêu vũ với trang phục cầu kỳ) với điều kiện là sự vi phạm không quá mức nghiêm trọng. Thí dụ như, một đứa trẻ có thể tự cải trang như là một người cảnh sát ngày thứ Năm thứ ba của Lent (mùa chay); nhưng nếu nó làm thế trong những trường hợp khác, đấy sẽ được xem là góp mặt trong vài lễ hội nhỏ nào đó với bạn bè. Ở vài quốc gia nào đó, một người lớn có thể mượn đồng phục của cảnh sát cho lễ Mardi Gras (nhân đấy hắn có thể được khuyên rõ rằng nên có một phiên bản cố tình khác đi một chút để chắc chắn rằng mục tiêu của mình không bị hiểu lầm) nhưng nếu hắn mặc đồng phục ấy ở bất cứ ngày nào khác, hắn sẽ bị bắt ngay lập tức. Sân khấu kịch nghệ hay gánh xiếc là chỗ ẩn náu tuyệt diệu, nơi mà sức chịu đựng loại quần áo lễ-hội này có ưu thế trên căn bản bình thường; đó là lý do tại sao sự phân chia rõ rệt giữa nó và thính đường vẫn giữ được hiệu nghiệm như thế.

---

Nghiên cứu về những hình thức cấp tiến này hình thành căn bản cho bất cứ ký hiệu nào của quần áo. Chúng thường được định nghĩa bằng những giới hạn nhỏ hẹp mà trong đó, luôn vẫn có khả thi biến đổi. Khác hẳn với lối phân biệt quần áo/vải thô đồng phục, quân phục cho phép rộng rãi ở vài nơi rõ rệt nhất, nơi mà yếu tố “cầu kỳ” có chỗ đứng. Những người cá biệt dùng điều này khi họ muốn lôi kéo sự chú ý đến khuôn mặt, cơ bắp, đến bất cứ gì không còn là một phần của y phục biến căn của mình . Biến tố này (hay trang sức) có thể luôn luôn được diễn dịch ra như một lời mời, kèm theo với một số điều kiện lớn hay nhỏ nào đó; nó thường có cái gốc tình dục giấu kín.

Trang phục nam giới của trung lưu Anh giờ đang lan rộng ở phương Tây đến độ nó biến thành trung tính quan hệ với tất cả những thứ biến căn khác tán tụng; đó là hình thức y phục được chấp nhận bởi những người mặc đồng phục làm việc khi họ không còn ở nơi làm việc nữa. Như thế nó có giá trị ngụy trang cơ bản; nó giấu đi cái thứ mà những biến căn khác trưng bày. Để có thể làm được vai trò này, nó phải tuân theo luật lệ chính xác như đồng phục binh lính, và những chỗ dành cho đồ trang sức cũng nhỏ lại: cà vạt, khuy măng sét, vài ba biến đổi nhỏ trong lối cắt và hàng vải. Nó gồm có ba mảnh truyền thống (cộng thêm vải lót, giày và tất cả mọi phụ tùng không mấy thực dụng cũng như chỉnh sửa): quần dài, áo vét và áo gi-lê. Áo gi-lê đã trở nên phụ trội, đây là chỗ (có thể che giấu được) mà trong một thời gian dài sự tưởng tượng đã chủ ý đến.

Ngược lại, trang phục nữ giới, chỗ dành cho phụ tùng trang trí lại rộng hơn nhiều, hẳn nhiên phải có ở một xã hội nam giới chiếm ưu thế, vì đàn bà chỉ có được vài vị trí đáng chú ý trong xã hội đó, và vì họ có một nhu cầu hấp dẫn giới đối nghịch lớn hơn, giới mà họ dựa vào đấy. Sự phát triển nghiêng về trung tính đã đổi dạng toàn thể bề mặt thành một khu vực phụ tùng trang trí mà trong các giới hạn này tạo ra y phục nữ giới “cấp tiến”.

Một phụ nữ nhà quê có thể thêm vào phần quần áo truyền thống của mình, một cái lược cài, một mẩu nữ trang, một cành hoa nhỏ. Giá trị của vật thể sẽ thu hút sự chú ý đưa đến giàu có, cho gia đình và lịch sử dài của gia đình, hơn là giá trị của chính người phụ nữ ấy. Nó có giá trị hôn nhân, nhưng chỉ đến chừng mực là nó có ý nghĩa vô cùng chính xác cùng loại với chúng. Ngược lại, bông hoa, bởi vì tính mau héo tàn của nó, có thể được xem là một sở hữu vì nó nhắc đến tính không tránh khỏi của nó đối với người đã chọn, sắp đặt, và trưng bày nó ra với những lợi thế nhất. Như vậy, sự vô cùng quan trọng, cho đến ngày nay, về đề mục bông hoa trong trang phục nữ giới.

Thời trang chơi đùa trong quần áo chuyển điệu, cả hai trường hợp phụ nữ và quân nhân, nhưng ở nơi phụ nữ, nó bao trùm hết mọi thứ còn lại.

Bởi vì quần áo trung tính của giới trung lưu Anh – cho đến ngày nay, đồng phục của người làm việc văn phòng khắp vùng Channel – đã biến thành thứ quần áo mà người có nghề nghiệp mặc vào sau khi cởi bộ quần áo làm việc ra, có một giá trị lễ hội hay thư giãn, nhưng lại là một giá trị không tương xứng, trong khi nó vẫn bị liên kết với một nghề nghiệp bị cho là tỉ mỉ. Đây là lý do tại sao xã hội phương Tây đã triển khai những loại quần áo khác nhau cho những theo đuổi giải trí khác nhau, và nhất là tùy nơi lễ hội: bộ đồ thể thao, đồ đi săn, đồ trượt tuyết, đồ mặc ở bãi biển.

Ở một nơi chơi tuyết, điều làm đúng là cho thấy mình không xa lạ với mọi thứ vây quanh, rằng mình biết loại hoạt động nào đang được theo đuổi ở đây. Thứ nào là trung tính ở thành phố sẽ không thích hợp ở đây; loại y phục trang nhã này có thể (thích hợp) ở chỗ khác, nơi đây thì chắc chắn nó làm người ta giật mình. Mặc một hoặc vài món quần áo trượt tuyết khi trở lại văn phòng cho thấy người mặc vừa mới trở về từ miền núi, và thổi luồng hơi trong sạch vào bầu không khí ảm đạm của chỗ làm hàng ngày. Nó nói ra điều gì đó về đời sống riêng tư và óc thưởng thức của một người, nhiều hơn thế nữa thể như đấy là những nghề tự do và không có tác năng chủ yếu, cho nên không có câu hỏi nào hết về thứ quần áo họ mặc phải chịu theo quy định của chính phủ: ta có thể dễ dàng mặc quần trượt tuyết đi làm, ngay cả khi không hề đi trượt tuyết lúc nào hết cả năm, hay là chưa bao giờ làm việc ấy. Làm như vậy cho phép ta không phải chỉ nói rằng mình đã làm thế, mà còn là điều mà ta muốn làm.

Ở nơi nghỉ mát, quần áo trượt tuyết là trung tính theo địa phương, ai cũng mặc nó; làm khác đi, ngoại trừ trong vài trường hợp riêng biệt nào đó (thí dụ như tiệc tùng) sẽ cho thấy là có người đang rời cuộc chơi. Chỉ đến khi người đó trở lại mới gây ra chú ý. Nói một cách khác, biên giới của y phục trượt tuyết cho phép người mặc có một phạm vi rộng rãi nào đó, bằng cách lựa chọn khéo léo vài ba kiểu khác nhau bên trong những ranh giới này, một người có thể tự phân biệt mình với những người khác, tự khoe mình ra.

Tương tự, dây nịt mua trong một chuyến đi Tây Ban Nha, giầy dép hẳn hòi từ Ý, áo choàng Nga, sẽ mang lại cho bạn một thoảng hương kỳ lạ, tách rời bạn với những người không thể đi đến những nơi như thế. Bất cứ gì làm ra một phần quần áo biến căn đều có thể được dùng như một biến tố bởi thời trang.

Y phục thời trang thủ vai của nó khi thu hút được sự chú ý đến đời sống của một cá biệt (thưởng thức, mơ ước và theo đuổi lạc thú) thay vì việc làm, quốc gia, hay đẳng cấp; vì điều này mà một cá biệt cần phải đóng một vai trong việc thiết lập nơi chốn: nơi du ngoạn trượt tuyết, bãi biển, tiệc khiêu vũ (sắp đặt thời trang có thể thay đổi bởi phụ trội tạm thời); một người đàn bà không thể nào thanh lịch ở Paris mà không phải thoạt đầu tự trưng bày mình ra như là một người ở Paris (giấu đi bất cứ nguồn gốc nào của bà, ngay lúc ấy), và mấy món quần áo tân kỳ sẽ không có giá trị thời trang nào hết trừ khi chúng được biểu lộ tương phản với bối cảnh trung tính của Paris; nếu vượt quá những ranh giới trung tính Paris, ta sẽ thu hút được sự chú ý, nhưng là một người ngoại quốc, ta phải tự loại mình ra; như thế, rất quan trọng khi món phụ trang không thu hút sự chú ý về chính nó (là điều mà món đồ biến căn luôn luôn có, bởi vì ý nghĩa của nó luôn luôn quan trọng hơn những đặc trưng cá biệt mà nó che kín), rằng nó đang tạo dáng toàn thể với một người. Một cái áo không bao giờ có thời trang, người đàn bà mới có thời trang, và đây là tại sao, bất kể việc đóng vai trò quyết định trong khái niệm này, trang phục luôn luôn bị áp đảo bởi người đàn bà. Không có gì inh ỏi hơn khi một bộ đồ được chọn vì giá trị thời trang của nó mà nó thì hoàn toàn không thích hợp với người mặc; không chối cãi được ý nghĩa của nó là một (trong những) thất bại; ngay lập tức nó biến thành lỗi thời.

---

Thời trang là một hiện tượng cơ bản lịch tính. Chắc chắn tạp chí thời trang là cách hay nhất để nghiên cứu về nó, nhưng trong khi tạp chí đưa ra những ý kiến thời trang đúng lúc, mà không phải nhắc nhớ độc giả đến những phông nền trang phục mà chúng phải dựa vào để nổi lên trên (điều này hoàn toàn vô nghĩa đối với độc giả tạp chí khi lúc nào cũng có ngay trước mắt và luôn luôn tiếp tục dùng nó, lại không phải là trường hợp của phần lớn các nhà triệu chứng học), có một nguy cơ là nó đánh lừa các nhà nghiên cứu ở điểm này, và dẫn họ vào những ngõ hẻm tối mù.

Cho dù dàn cảnh thời trang là nơi trượt tuyết hay đời sống Paris, nằm trong áp dụng trung tính, một người đàn bà khám phá ra sự biến thể, hay đúng hơn là một tập hợp biến thể, mang lại thu hút tối đa về mình. Hẳn nhiên những người khác cũng gắng làm cho có được cùng một kết quả, hay nói khác đi là bằng cách bắt chước cô ta – hoặc là phỏng theo lối canh tân và thành công, hoặc bắt chước quá đáng và thường là thất bại. Ngay cả khi tất cả đều thành công, họ không còn là tất cả, vì cái lý do đơn lẻ rằng, chúng ta nói về nguyên cả nhóm, có khả năng chú ý về chính họ mà thôi; cho nên rất cần thiết nên nhìn đi chỗ khác ngay lúc này. Nhưng, vì một số người nào đó thất bại hẳn hoi, tập hợp biến thể quá rõ ràng và thu hút sự chú ý đến chúng hơn là đến người mặc; cho nên chúng có hiệu quả ngược, khiến người quan sát thận trọng và đưa ra tín hiệu cái nào đã lỗi thời.

Lỗi thời là một biến thể vạch ra hai thứ, chủ ý thời trang và tính không thỏa đáng của nó; rằng cái gì dè dặt sẽ có ít tác động hơn, và sẽ khó biến thành lỗi thời hơn, và có thể, không lỗi thời. Quần áo thời thượng nằm trên cả thời trang, chúng không trở thành lỗi thời, khi có thay đổi, những mẫu trước chỉ giản dị biến thành quá thời, có thể bị hất hủi, nhưng chúng không hề là lố lăng. Một bộ đồ cũ vừa đủ vượt quá những ranh giới cấp tiến, loại có trước thập niên 1900, không lố lăng, nó khác, và giờ thì chỉ có thể dùng như một thứ quần áo lạ mắt. Nói một cách khác, kiểu quần áo tiệc tùng của cha mẹ, của ông bà chúng ta, giờ khiến mình cười đau cả bụng.

Hợp thời trang có nghĩa là đi trước thời trang, để đề xướng nó. Làm thế nào mà sự kiện hẳn nhiên này điều hợp được, không những chỉ với sự có mặt của những tạp chí thời trang, mà còn với toàn thể bộ máy hưởng lợi độc quyền từ cái hiện thực đơn giản rằng con người theo đuổi thời trang? Đấy là vì tính lịch đại của thời trang vô cùng chóng mặt: ta theo đuổi thời trang để phát động nó ở những nơi mà nó chưa có dịp xâm nhập; một khi nó thành công ở đó, ta theo đuổi nó để được thuộc về nơi mà nó đã thành một đặc tính.

Một thời trang thành công chỉ biến mất khi một thời trang khác xuất hiện trở nên phổ biến rộng rãi giống như vậy. Nó sẽ bị mất đi giá trị thời trang tích cực và sẽ không còn lôi cuốn sự chú ý ở nơi đó; nó sẽ biến thành một phần của nơi đó; Cùng lúc, thời trang mới hơn có thể thành công, đóng vai trò của nó tuyệt hảo mà không phải lan rộng đến cùng một mức độ, và rồi đến phiên biến thành lỗi thời.

---

Trong khi rất khó để khám phá ra cái gì là giá trị thời trang, và rất đắt để tự mình tạo ra nhiều thực nghiệm, ta buộc phải đặt niềm tin vào các chuyên gia thời trang, tin cậy vào kiến thức mà họ theo đuổi.

Tạp chí thời trang chỉ là một khoảnh khắc, quan trọng nhưng hạng thứ, trong một tiến trình dài. Cuối hè, nó sẽ loan báo tập hợp mùa đông được giới thiệu bởi những thương hiệu may đã làm việc với những tập hợp ấy kể từ mùa đông năm ngoái, nếu không muốn nói là trước đó nữa. Vào ngay lúc này các nhà sản xuất quần áo hoàn tất những thiết kế mà họ sẽ cho tràn ngập thị trường trong vòng vài tháng. Những quần áo này sẽ không được thấy trên đường phố cho đến mùa đông. Xưởng thương hiệu may giờ sẽ bắt đầu sửa soạn cho mùa đông kế. Chu kỳ kéo dài ít nhất là một năm, thường là lâu hơn. Trong lúc đó là tập hợp thời trang mùa hè với cùng khoảng cách thời gian.

a) Dựa trên phông nền một trường hợp thời trang nào đó, nhà thiết kế tìm những ý tưởng sẽ dung hợp với thời trang không giống với cái gì đương thời, nhưng như họ tưởng tượng, nó sẽ biến thành như thế một năm sau đó, họ phải đủ khả năng để cảm nhận được vài thiết kế nào đó sẽ không lạc hướng, và thành công và dai dẳng, trong khi những thiết kế khác đã không còn dùng được nữa.

b) Dựa trên những đề xuất này, các thương hiệu may sẽ phát triển một tập họp được cho là bản mẫu của thứ được xem là có giá trị thời trang; không phải chỉ riêng các thương hiệu may thử các thứ mới mẻ, họ còn cố gắng đưa ra thứ theo đúng hướng. Sửa soạn cho biến cố này luôn luôn được bao trùm bởi màn bí mật lớn lao. Cái quan trọng nhất không phải chỉ tự chính món hàng mà là thứ nó ám chỉ; trong khi đó vô cùng khó để đoán cái gì có giá trị thời trang, lại tương đối hợp lý để đánh giá một khi ta nhìn thấy nó. Đến lúc đó, rất quan trọng để sự khám phá ra khuynh hướng này hay khuynh hướng kia có thể được quy cho này hay thương hiệu may kia, để nó được rửa tội, ký nhận; đây là thứ cho phép thương hiệu may biểu dương sự bạo gan của mình về sau nữa, rút từ uy tín nào đó.

c) Trình bày tập hợp là một thử thách then chốt. Không phải chỉ ở lúc này mà sự bí mật được tiết lộ với nhà báo, là người sẽ có phản ứng, lưu ý cái này và loại bỏ cái kia. Tuy nhiên, quan trọng hầu hết là ở thời điểm này món đồ được đưa ra sẽ tiếp xúc với phái nữ là người mặc chúng. Do vậy, sự lựa chọn những người này vô cùng quan trọng. Một thời trang riêng rẽ nào đó sẽ thích hợp với kiểu người này nhưng lại không hợp với kiểu người khác. Hẳn nhiên là các thương hiệu may muốn đưa ra cái ấn tượng rằng quần áo của họ trông rất đẹp cho người mặc, và như vậy khoe ra những gì thuận lợi nhất cho người mặc; vóc người mẫu là kết quả của biến đổi, và đấy là quan trọng để khoe khoang một cách thuận lợi nhất bởi những gì đang xảy ra trong thời trang. Tuy vậy, sự dàn dựng này rất nhập nhằng vì thứ thật sự được bán, đặt tên, mang lại sự chú ý của mọi người ở buổi trình diễn không phải là người mặc mà là trang phục. Trong khi sự hiện diện của người mẫu thời trang nhấn mạnh vào sự kiện, vóc người riêng rẽ nào đó trong thời trang, cho dù bà hay cô ấy cố gắng đến đâu chăng nữa, người mua không cần thiết phải dung hòa theo dạng ấy,. Chính là ngay trên người bà hay cô ấy, trang phục đó mới phóng đi nghề nghiệp thật sự của nó.

d) Giữa những ý tưởng được đưa ra bởi các thương hiệu may, thứ sau cùng rồi được mặc là thứ xác định cái gì thật sự nằm trong thời trang. Vô cùng quan trọng đối với các nhà báo đến dự những buổi trình diễn thời trang có được lựa chọn đúng, nếu không, tạp chí của họ sẽ bị mất độc giả. Đàn bà nhìn những hình chụp và để ý xem quần áo cùng loại ấy có người mặc ngoài phố không. Những nhà sản xuất đồ-may-sẵn cũng cần phải chọn cho kỹ, nếu không, vài thương hàng của họ có thể sẽ không bán được.

e) Giờ thì càng lúc càng có nhiều quần áo may sẵn được mua, nhưng cái thử thách sau cùng của thời trang đàn bà, và là cái quan trọng bậc nhất, vẫn là may riêng hay may ở nhà. Ở đây, đàn bà hiểu rõ giá trị của óc sáng tạo của thương hiệu may từ bên trong, cho dù họ có được sự trợ giúp của thợ may chuyên nghiệp hay không, nhưng cái sự kiện rằng họ may hay được người khác may cho mình ở nhà – phải nhìn nhận là vì tiết kiệm (danh hiệu lớn thường rất đắt) nhưng cơ bản là lý do hiệu quả thời trang (đồ may sẵn thường là rẻ hơn, nhưng phẩm chất và mực độ trang nhã kém hơn nhiều) – khiến họ tìm những thiết kế không lỗi thời mau quá, mà vẫn giữ được giá trị tích cực của nó trong một thời gian dài.

Hơn thế nữa, để thật sự là đúng mốt thời trang, người mua quần áo từ một thương hiệu may cần phải có một mức độ tự chủ nào đó, để dùng món hàng cô ta được mời mua, để biến đổi nó bằng cách thay đổi cả hai thứ phụ tùng và phối hợp. Người mặc theo quyết định của một thương hiệu may mà không có khả năng thay đổi bất cứ khía cạnh nào của món đồ luôn luôn mang hơi hướm một người đần độn chạy theo thời trang.

Khi một thương hiệu may thành công nhiều lần là nhà thiết kế chính yếu của thời trang, hắn được xem là có sáng kiến đáng kinh ngạc trong địa hạt này; như một người chơi cờ hay chơi bài bridge giỏi, chắc chắn rằng hắn sẽ thắng lần nữa, ngay cả với một con cờ hay lá bài xấu. Kểt quả là, sự chú ý lớn hơn sẽ dành cho bộ tuyển chọn của hắn; ta không thể bỏ qua dễ dàng, và liều lĩnh hơn với chiều hướng hắn đang sắp đặt. Tuy nhiên, quan trọng hơn hết, thương hiệu may nào mà ý tưởng của họ tồn tại sẽ thu được nhiều uy tín hơn. Điều này quan trọng bởi vì những ý tưởng này không dựa một cách thái quá vào vóc dáng thời trang hiện thời, mà cũng còn vì họ không thể được phổ biến quá dễ dàng, rằng họ cho thấy có một phản kháng nào đó đối với việc tái sản xuất và phân tích. Ở đây, tính khéo léo kỹ thuật, những bí mật của cách làm ra trang phục, kỹ xảo, là then chốt, mà cũng cần thiết rằng những biến dạng của nó, tôi dám nói rằng, vừa đủ cao cấp để thích nghi với cá biệt đàn bà, rằng chúng gần như mất đi tính cá biệt của chúng và hầu như biến thành vô hình khi chúng thôi không còn dùng được nữa.

Lịch tính của đồ thời trang ít ra là gấp đôi. Tính đầu tiên và khoe khoang nhất là về bộ tuyển chọn, phải kế tiếp nhau ít nhất là bán niên. Các báo chí tường thuật về chúng, và công bố theo sau đó, đưa ra ấn tượng rằng tuyển tập năm 1969 sẽ triệt gốc tuyển tập năm 1968, rằng tấm bảng đã được lau sạch và chúng ta bắt đầu lại từ con số không. Trên thực tế, vài ba thiết kế trước đó vẫn giữ nguyên giá trị của chúng trong khi vài ba thiết kế gần hơn lại không bao giờ có được giá trị nào hết. Có những năm xấu, và nếu các thương hiệu may Paris thiếu tinh thông, bỗng dưng thời trang có thể sống lại ở Luân đôn.

---